Tsead Bruinja

Twee vulkanen - column Leeuwarder Courant 27-2-2015

Vijf jaar geleden liet ik mij op advies van mijn psycholoog op mijn rug drijven in een meer, met uitzicht op twee vulkanen; een sliep, de andere droeg een rookkraag. Ik liep bij die psycholoog vanwege een depressie, opgelopen na de verkiezing voor de Dichter des Vaderlands waarbij ik mezelf totaal verloren was. Moe, beschaamd en teleurgesteld kwam ik de deur bijna niet meer uit.

Dankzij diezelfde verkiezing was ik door een Vlaamse dichter aangeraden bij een festival in Nicaragua. Op aanraden van de psycholoog en om mijzelf een schop onder de kont te geven, vertrok ik twee dagen eerder naar het eiland Ometepe. Die schop was vrij zacht. Ik had alles vooraf geboekt; op mijn computer stonden drie seizoenen van politieserie The Wire. Pas toen ik met mijn privéreisleider en  taxichauffeur een biertje dronk en wat slap ouwehoerde in steenkolenengels en tapas-spaans, voelde ik dat ik echt daar was. Iets wat de machtige vulkanen net niet voor elkaar hadden gekregen.

Bij een optreden in Nederland vertelde ik Tsjêbbe Hettinga in geuren en kleuren over mijn reis. Tsjêbbe kon de tropische lucht al ruiken en wilde graag die kant op. De uitnodiging kwam, maar de Friese bard moest een jaartje wachten. Het Nederlands Letterenfonds kon niet twee dichters tegelijk sturen en Rozalie Hirs was ook uitgenodigd.

Kort daarna stierf Tsjikke, Tjsêbbe’s vrouw. Hij had me kort daarvoor over haar ziekte verteld op de veerboot naar Vlieland. Tsjikke zag er goed uit en ze hebben van de vakantie genoten. Een paar maanden later was ze weg. En voordat de weduwnaar alsnog naar Nicaragua kon vertrekken, overleed ook hij.

Vorige week liep ik weer door de straten van Granada richting het Meer van Nicaragua, met nieuwe en oude vrienden, zonder schaamte. We liepen langs een vrijend stelletje, verwonderden ons over het vuil op het strand en in gedachten sprak ik tegen Tsjêbbe. Ik beeldde me in hoe zijn hand op mijn schouder lag en vertelde hem over wat en wie ik zag. Mooie vrouwen vormden vaak een wezenlijk onderdeel van die beschrijvingen en aan vrouwelijk schoon was er in Granada geen tekort.

Bengt Berg, festivaldichter en oud-politicus uit Zweden had tijdens onze wandeling naar Tsjêbbe gevraagd. Voor de negenzestigjarige dichter moet de dood van zijn collega ook zijn eigen dood dichterbij hebben gebracht.

Berg vertelde me dat er nog iets aan het sterven is. De geldstroom vanuit Venezuela richting de Nicaraguaanse regering is opgedroogd en de voormalige revolutionairen hebben hun ziel verkocht aan de Chinezen. In het jaar dat het festival voor het eerst weer geld ontvangt van het rijk, worden boeren van hun land verjaagd voor de aanleg van een concurrent van het Panamakanaal, dwars door het Meer van Nicaragua. Dwars door de droom waarin ik lag te drijven.

Deze column verscheen eerder in de Leeuwarder Courant: http://www.lc.nl/

Op de Fles - Column Leeuwarder Courant 20-2-2015

Een vrouw met de leeftijd van mijn moeder, als zij nog geleefd had, zoekt in de vuilnisbak op Berlin Hauptbahnhof naar iets. Alle vakjes gaat ze af, papier, glas, etc. Ze ziet er prima gekleed uit. Ze draagt wandelschoenen voor in de bergen en een regenafstotende winddichte rode sportjas, waar haar lange grijze staart over heen en weer gaat. Als ik niet beter wist, zou ik gedacht hebben dat ze een natuurliefhebster is die op het punt staat naar de Alpen of de Ardennen af te reizen. Ze rommelt verder tussen kranten en zakjes voor belegde broodjes. Onverrichter zake loopt ze door.

Ik was in Berlijn samen met docenten en eerstejaars studenten Creative Writing. We maken jaarlijks die reis zodat iedereen elkaar beter leert kennen. Terwijl de studenten in hun hostel aan een nieuw verhaal werken, geïnspireerd door de film ‘Ein Himmel über Berlin’, vergaderen wij over heden, verleden en toekomst van de jonge opleiding, waarvan dit jaar de eerste lichting zal afstuderen.

Een van de vaste onderdelen van de excursie is een rondleiding langs graffiti en street-art. Een geboren en getogen Berlijnse jongeman vertelde ons over graffitispuiters die met touwen abseilen van flatgebouwen en zo hun tags aanbrengen en over een kunstenaar die met een aardappelstempel en een zelfgeschreven brief van de overheid twee politiemannen voor de gek hield. Ze complimenteerden hem met zijn werk en wilden graag met hem op de foto.

Het gaat er overigens niet altijd zo vredig aan toe. De graffitipolitie is uitgebreid van 30 tot 60 man en hun methoden zijn grondiger geworden. De crews die ’s nachts ongeventileerde metrotunnels ingaan om wagons te bekladden, schijnen van de verflucht over te moeten geven. Als ze hun braaksel niet opruimen, gaat de politie er later met wattenstaafjes doorheen om een DNA profiel van de dader te creëren. Zo zijn er al heel wat deuren ingetrapt.

Interessante verhalen dus over de moderne muurschilderaars. Maar het meest aangrijpende kwam daarna. Op de hoek van een drukke kruising zette onze reisleider zijn lege frisdrankflesje op de grond. Hij gooide het niet in de prullen- of glasbak, maar plaatste het netjes op de stoep. In Berlijn schijnen hele families rond te lopen die deze glazen flesjes verzamelen voor het statiegeld van tussen de 8 en 25 eurocent. Ze betalen er de huur van die ieder jaar verder omhoog schiet. Ook Berlijn veryuppiseerd.

De vrouw op het station, die de leeftijd van mijn moeder had, als ze nog geleefd had, was waarschijnlijk op zoek naar statiegeld. Misschien omdat haar pensioen niet toereikend was; misschien moest ze zorgen voor iemand. Na de uitwassen van het Indiase kastesysteem vorige week, maakte ik deze week in Berlijn kennis met de paria’s van het neoliberalisme. Nicht alle Menschen werden Brüder.  

 

Deze column verscheen eerder in de Leeuwarder Courant - http://www.lc.nl/

Foxy Lady - Column Leeuwarder Courant 13-02-2015

Aangezien ik morgen in het vliegtuig zit, deze keer bij uitzondering mijn column op de dag van het verschijnen van de krant. De volgende column plaats ik als ik terugkom op 22 februari.

De toekomst van warenhuisketen V&D hing aan een zijden uitverkoopdraadje en dat ging mij aan het hart. Mocht de V&D ooit uit Leeuwarden verdwijnen dan verdwijnt daarmee ook een deel van mijn verleden, ook al is dat misschien niet het deel waar ik het meest trots op ben.

Voor mijn twaalfde kwam ik meer in de HEMA dan in de V&D. Vanuit Rinsumageest en later vanuit Kollum gingen wij op vrijdag naar de markt op het Zaailand. Mijn moeder zocht daar stof om kleren van te maken voor het hele gezin, iets waar ik me op school niet populair mee maakte, ook niet als er een label opgenaaid was van Brams Paris. De patat met kroketten en appelmoes na afloop bij de HEMA moesten het leed verzachten.

De V&D ging ik pas in toen ik op het RSG zat. Die school was in 1987 van Zaailand naar Westeinde verhuisd, waardoor ik twee bussen nodig had voor mijn reis. Tussendoor had ik soms tijd over en drentelde ik wat door de stad.

Eerder had ik bij de V&D een computerspelletje op cassette gekocht voor mijn MSX en een plaat van Kenny Rogers met het duet ‘We’ve got tonight’ dat Rogers zong met Sheena Easton. Later werd het nog eens vertolkt door Dolly Parton die tot groot vermaak van het Amerikaanse publiek zong: “We’ve got tonight. Who needs Sheena Easton.” De plaat kostte me vijf gulden. Hij mocht onder de prijs worden verkocht omdat er een stuk uit de hoes was geknipt.

 

Easton en Parton waren niet de vrouwen waar ik in mijn ontluikende seksualiteit blij van werd. Mijn voorkeur ging uit naar de rondborstige blondine Samantha Fox, die met haar matige zangtalent een hit had weten te scoren met ‘Touch me now’ en wier clip ‘Love house’ ik opgenomen had op mijn eigen geheime VHS band, die ik ’s ochtends als iedereen nog sliep, met het geluid bijna uit, grijs draaide. De sportsokken en washandjes die ik vulde had ik eigenlijk moeten bewaren voor Tresoar, maar ik wilde toen nog astronaut worden of de minnaar van Fox (die later lesbisch bleek), geen Fries dichter.

 

Bij de V&D verkochten ze de Penthouse en Playboy, waarin de wulpse Fox regelmatig met haar talenten pronkte. Als ik lijn 62 naar Kollum gemist had, liep ik zo nonchalant mogelijk naar de bladenafdeling om de zangeres in al haar glorie te bewonderen. Ik was te bang om het blad te kopen, internet bestond nog niet en de zwempakfoto’s uit de hitkarant begonnen me te vervelen. Ik moest het van mijn fotografische geheugen hebben. Fox reisde zo in evakostuum met mij mee langs Veenwouden, Zwaagwesteinde en Oudwoude om uiteindelijk in Kollum aan te komen, waar mensen me kenden en ik wel uitkeek bij de plaatselijke Bruna.  

Deze column verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 13-02-2015 http://www.lc.nl/

 

Twijfelhamer - Column Leeuwarder Courant 6-2-2015

“Als ik mijn huis kon bouwen met stenen van twijfel, zou ik dat doen,” zei een Poolse dichter tijdens het vraaggesprek in het Delhi International Center. Eerder had hij verkondigd dat alle gedichten liefdesgedichten zijn en bij een latere sessie waren al zijn verzen ineens dialogen. Ik kon hem wel schieten. Het hielp niet mee dat organisator Alexandra Büchler bij de aankondiging van de Poolse dichters uitvoerig hun genialiteit en engagement roemde en bij ons niet veel verder kwam dan het prijzen van onze meertaligheid. De inhoud van ons werk bleef onbesproken.

De dichtersgroep waar ik mee optrad in Delhi. Naast mij staan Sampurna Chattarji, Miguel Manso, Heike Fiedler, Mamta Sagar, David Greenslade en Siân Melangell Dafydd

Gekrenkt in mijn ijdelheid en verontwaardigd over de gratuite stelligheid van de Pool, kreeg ik zin om zijn twijfelhokje tegen de vlakte te slaan. Maar ik bewaarde beleefd en schijterig mijn commentaar. “Wat een onzin,” zei ik bij de nazit tegen de Afghaans-Nederlandse dichteres Shakila Azzizada en haar man Allard Wagemaker, attaché Defensie bij de Nederlandse Ambassade. “Die man twijfelt nergens aan.” Ik refereerde aan een lijst met banken die hij had opgenoemd. “Dat was een overduidelijke platte veroordeling,” oordeelde ik. “Als hij echt aan alles zou twijfelen, zou hij ook moeten vertellen over het nut van de banken en hoe wij daarvan profiteren.”

Voor het gemak liet ik weg dat mijn werk aan eenzelfde paradoxaal euvel lijdt. Wanneer ik een gehate dictator te kakken zet of de holle clichés van politieke slogans gebruik, is er in mijn gedichten evenmin ruimte voor de andere kant van het verhaal. Ook ik geniet van het instemmende brave applaus en heb in het verleden gezworen dat twijfel een essentieel ingrediënt is van mijn gedichten.

Een Indiase man die tijdens het programma ijverig aantekeningen had gemaakt, schaarde zich bij ons. Ik vroeg hem naar zijn werk. Nadat hij verklaarde  een student van het leven te zijn, vroeg ik hem wat dat was: “Studying life”. Hij corrigeerde me. Er zit een subtiel verschil tussen het bestuderen en het student zijn van het leven; bij het ene jaag je wild kennis na en bij het andere probeer je rustig een les te trekken uit wat je overkomt.

We spraken over de universiteit van Bangalore, waar dichteres en docente Mamta Sagar haar afdelingshoofd vroeg om aparte wc’s voor jongens en meisjes. Hij weigerde en wees haar op zijn kaste. Hij is een opgeklommen ‘onaanraakbare’, de kaste die normaalgesproken het vuile werk opknapt. Hun enige hoop is reïncarnatie in een hogere kaste. Het hoofd probeerde de driftige Sagar uit haar tent te lokken, zodat ze hem naar de keel zou grijpen, wat zij volgens het systeem niet mag doen. De politie zou haar onmiddellijk arresteren. Attaché Wagemaker toonde begrip en vertelde over de armoede waaruit deze ‘paria’ zich omhoog had moeten werken. Het lag weer ingewikkelder.

Ik hang de moker op, ga twijfelstenen bakken of een mozaïekje leggen.




Foto door Sampurna Chattarji

Mijn reis werd mede mogelijk gemaakt door het Nederlands Letterenfonds en De Douwe Kalma Stifting.

Lies en de zee-egel - Inleiding bij presentatie 'Zand op een zeebed' van Lies van Gasse

Alles kan of Lies en de zee-egel

Twee eskimovrouwen staan tegenover elkaar. Ze houden elkaars armen vast. Ze zingen. De mond van de ene is de klankkamer voor de zang van de andere. Ze zingen onzin, ze zingen woorden. Het is een wedstrijd. Zand op een zeebed werd mijn mond ingestreden. Mijn stamelkamer blaat nu het het volgende terug:

 

Er past een ziel, een lichaam, een schreeuw, een zee in en takken. Maar wat betekent het om een lichaam te bezitten, een ruimte in te nemen of een ruimte met een ander lichaam te delen? Hoe leg je de veelheid en veelvuldigheid uit aan de ander? Dat er een wolf, een tijger en een hyena in je huist.

Oh sorry, ik zei ‘je’. Oh sorry, ik zei ‘ik’. Ik had ‘zee’ moeten zeggen.

Er is zingen dat je roept, dat je oproept te zingen, zoals golven gebed over een stad rollen vanuit  minaretten. Wat zetten wij daar tegenover? Ons lichaam, dat knielt met de snavel naar de grond, met de staart naar de hemel, dat met stoppels van snorharen langs een wang wrijft, met een spitse neus aan een kruis snuift. Wij zingen met een lichaam dat mogelijk is en zich door stad en land beweegt.

Wij willen dat lichaam verliezen, laten het achter aan een boom, laten het uitpersen door een hard voertuig, zodat men takken en zee kan zien - aanrijding met een persoon. Wij maken films over het geheugen van water. Gaan liggen, worden onthouden en onderhouden.

Op Madagascar gelooft men dat de ziel het lichaam pas verlaat nadat het vergaan is. Tijdens het draaien van de botten wordt het lichaam opgegraven in dure doeken gewikkeld en wordt ermee gedanst. Dan gaat het terug in het graf.

En onze huid is juist, maar niet zo juist als die van zee-egels. Zij gebruiken het hele oppervlak van hun lichaam om te kunnen zien.

Ik buig en strek mijn lichaam om er adem in te brengen. Met mijn ogen dicht gaat dat beter. Zien houdt mij niet binnen.

De zee-egel gebruikt de onderkant van het lichaam als netvlies. De rest is een schild tegen binnenkomend licht.

William Blake liet de duivel via Miltons knie bezit van hem nemen. Het lichaam van Lies schreef eerder dat ze een lied begon als oefening in vergeten en dat mensen soms een wak te vullen hebben in elkaar. Ze voerde een bewegingsloze danser ten tonele die beloofde lang en hard om zich heen te slaan. Wij boetseren een masker dat genoeg op ons gezicht lijkt om voor ons gezicht door te gaan. Onze dans is een wapen, een handreiking.

Hoe meer stekels de zee-egel heeft, hoe meer voor ons om op te staan. Hoe meer stekels, hoe beter de egel waarnemen kan.

Ik meende dat het vuur onder de rok een eigenschap was om trots op te zijn. Het blijkt een ziekte. Vuur vreet aan een oranje overall.

Ons lichaam is een lege deurpost, zonder muur, zonder tralies, op een strand. Veeg je voeten in het zand voor je de stap richting zee zet.

En iedere poëziebundel verdient een Facebookoproep van Amnesty International. U kunt hier straks betalen en tekenen voor de vrijlating van:

A. De boom uit uw lichaam
B. De zee uit uw lichaam
C. De spijt uit het water

Wie dit boek leest, koopt het beste eerst een avocado en snijdt hem in twee helften die hij aan weerszijden naast het boek legt. Wie dit boek gaat lezen wordt een hoog en leeg kozijn waar de wind doorheen zingt.

You simply breathe in through your nose for four seconds, hold your breath for seven seconds, and exhale through your mouth for eight seconds - Poëzie, inleidingen en zee-egels moeten nuttig zijn. Dit laatste was een oefening om te leren slapen.

Lies, van harte en dank voor dit mooie nieuwe lichaam!

Zand op een zeebed
Lies van Gasse
Uitgeverij De Wereldbibliotheek
16,7x24 cm.
176 pagina's
ISBN 9789028425866
prijs € 29,95

http://www.wereldbibliotheek.nl

Op een beeldend vertelde reis door de jungle van de grootstad zoekt een vrouw naar de essentie van het menselijk bestaan.

 

Een nieuwe 'graphic poem' van Lies Van Gasse, met intrigerende en schitterende schrijf- en schildertechniek.