De dichter als conciërge van de tijd
Door Eppie Dam
Zo begin je een gedicht als je Tsead Bruinja heet: ‘de aarde is een tas om de schouders van de maan'. Een regel om in te lijsten, maar hoe nu verder met die Chinees aandoende wijsheid? De dichter moet er zelf nog het meest benieuwd naar zijn geweest want de ‘beelden schreeuwden om een vervolg'. Dan worden ze, in de scheppingsfase, doorkruist door televisiebeelden. Op slag verandert het perspectief, ‘want de zon is zo zwaar', en staan we met het gedicht in de Japanse werkelijkheid van Fukushima.
FUKUSHIMA
de aarde is een tas om de schouders van de maan
de aarde is een tas met slappe hengsels
uitgerekte hengsels
want de zon is zo zwaar
ik werd verliefd op de eerste regel haar a’s lonkten
haar beelden schreeuwden om een vervolg
de zon hangt in een tas om de maan haar schouders
ik krijg er warme handen van
het zet de televisie aan
de beeldspraak verdwijnt in een tunnel
ik moest denken aan de lekkende kerncentrale
zou het daar iets over zeggen?
moet ik het gedicht daar naartoe buigen?
ermee onder de armen naar een radioactief strand
waar oude mannen op klapstoeltjes
tevreden in hun emmers kijken
naar vissen die veel groter worden?
of zwemt in datzelfde water een aarde?
was het niet een tas
maar een emmer?
Het is typerend voor de poëzie van Bruinja, die hooggevoeligheid voor de leefomgeving, waardoor alles met alles in verband staat en meteen veranderlijk is. Het zegt ook iets over zijn nieuwste bundel, waar binnen- en buitenwereld elkaar aftasten, bakkeleien en spiegelgevechten leveren. Het is een voortdurend reflecteren, spreken en tegenspreken, met zowel de keukentafel als de kosmos als decor. Maar uiteindelijk blijft de essentie: de aarde en hoe wij mensen ons ertoe verhouden.
Associatief schrijven betekent bij Bruinja niet dat hij overgeleverd is aan wat zich aan hem opdringt, of de wereld hem voorschotelt. Zijn gedichten staan bol van die wereld, die soms grillig en onverteerbaar is, maar hij kijkt niet lijdzaam toe en toont zich tot in alle vezels betrokken. Daar stopt zijn rol, want hoewel hij de geschiedenis kent, ‘de dichter is geen historicus / de dichter is de conciërge van de tijd'.
* De versie op soundcloud, hier heel fijn van soundscape en geluidseffecten voorzien door Jaap van Keulen bevat de eerste versie van het gedicht. Onderaan dit bericht meer over de uitgebreidere versie van dit gedicht zoals het in de bundel terecht is gekomen.
Bij alle verrassende beelden waar de bundel ons op trakteert, is dit een beeld dat langer blijft hangen. De dichter als conciërge van de tijd, zo hadden wij het in de kunst nog niet bekeken. Maar Bruinja weet, de conciërge mag je nooit onderschatten. Die is beter ingevoerd dan de directeur, kent de pupillen en het personeel, beschikt over antennes, is het oliemannetje dat de machine laat marcheren. Op zo'n manier zou Bruinja dichter willen zijn, maar zodra hij dreigt samen te vallen met die rol, roept hij zichzelf met humor tot de orde: ‘nog even en ik ga de poëzie in / om de wereld te verbeteren'.
BOUILLON
de chef dompelde haar jichtige voet
in het warme water om de soep meer smaak te geven
koks waren populair in de kampen
en deze brave burger zucht
op de juiste momenten
wanneer hij de krant leest
bewondert hij de daadkracht
geniet hij van de klachten
de burgemeester aardt maar moeilijk
in zijn tijdelijke woning
wij zoeken een keurige en rustige plek die privacy biedt
dacht je dat ik voor mijn plezier sliep
in het bed van een ander?
de sp-leider bejubelt zichzelf
mijn eerste ervaring in de politiek
was een fietsenrek dat bij het zwembad stond
aan de overkant van een drukke straat
het gemeentebestuur wilde de verplaatsing
op de begroting van het volgende jaar zetten
toen heb ik op een avond met een hele club mensen
het rek naar de overkant gesjouwd
nog even en ik ga de poëzie in
om de wereld te verbeteren
Bij hypersensibel dichterschap ligt chaos op de loer, maar Bruinja beschikt over poëtische hygiëne. Het is bij hem (met uitzonderingen) vooral gecontroleerde chaos. Kijk naar de bijen, de mieren, de mensen. Tsja, de mens – die ‘was graag de kroon op uw schepping geweest' maar ‘moest voor de eer bedanken'. Tsead Bruinja mag de eer in ontvangst nemen dat zijn werk een kroon is op de poëzie.
Bron: deze recensie verscheen op 18-9-2015 in de Leeuwarder Courant en in het Dagblad van het Noorden
**
Over twee versies van 'Wat je met een stad kunt doen'
Eind september 2014 was ik vijf dagen lang gastschrijver van VPRO's Nooit Meer Slapen (www.vpro.nl/nooitmeerslapen.html). Dit was mijn eerste bijdrage.
Ik had gelezen over de Afrikaanse stam, over de geschiedenis van wapens, over IS en luisterde naar de nieuwe cd van Magnus, waarop ik Tom Barman hoorde zingen: "The poet is the janitor of our time."
Dit is niet het betreffende nummer, maar het geeft wel een goed idee van dezelfde plaat.
Later zocht ik nog eens naar het verhaal van die stam, zodat ik een link kon toevoegen. Ik las dat het een hoax zou zijn. Daarna vond ik dit stuk over de Babemba stam:
In The Art of Forgiveness, Lovingkindness, and Peace, Jack Kornfield describes an African forgiveness ritual: 'In the Babemba tribe of South Africa, when a person acts irresponsibly or unjustly, he is placed in the center of the village, alone and unfettered. All work ceases, and every man, woman, and child in the village gathers in a large circle around the accused individual. Then each person in the tribe speaks to the accused, one at a time, each recalling the good things the person in the center of the circle has done in his lifetime. Every incident, every experience that can be recalled with any detail and accuracy, is recounted. All his positive attributes, good deeds, strengths, and kindnesses are recited carefully and at length. This tribal ceremony often lasts for several days. At the end, the tribal circle is broken, a joyous celebration takes place, and the person is symbolically and literally welcomed back into the tribe.
Bron: www.throughyourbody.com
Uiteindelijk heb ik het gedicht toch aangepast voor de bundel, al lees ik soms ook de oude versie nog voor.
Hieronder de uiteindelijke bundelversie:
WAT JE MET EEN STAD KUNT DOEN
er bestaat een afrikaans volk dat gelooft
dat ieder mens geboren wordt als goed mens
als goed mens met simpele verlangens
verlangend naar veiligheid liefde vrede geluk
schreef een blogger in india
een stad wordt eerst een paar dagen gebombardeerd
daarna worden er zelfmoordenaars op afgestuurd
wanneer
er bestaat een volk dat gelooft dat ieder mens
geboren wordt als goed mens
wanneer wanneer
iemand iets verkeerds doet nemen ze die man mee
nemen ze die vrouw mee naar het midden van de stad
STAM EROMHEEN
twee dagen lang noemen ze alle goede dingen
die hij of zij gedaan heeft
een stad wordt eerst een paar dagen gebombardeerd
karretjes werden door de hettieten al gebruikt
als wapens om hun vijanden mee te rammen
in volle vaart
de dichter is geen historicus
de dichter is de conciërge van de tijd
wanneer wanneer
wanneeriemand iets verkeerds doet
nemen ze die man of vrouw mee
twee dagen lang noemen ze alle goede dingen
die hij of zij gedaan heeft zodat de verbinding
met hun ware aard weer tot stand komt
om hen te herinneren aan wie ze zijn
wanneer wanneer
wanneer ze inzien waar ze van losgeraakt zijn
roepen ze
ik ben goed
ik ben goed
een stad
wordt eerst een paar dagen gebombardeerd
totdat wanneer
in de middeleeuwen leenden arabieren
van chinezen de slingerarm
geen potten met buskruit maar aan ziektes overleden dieren
werden de vestingmuren over gekatapulteerd
ik wil niemand op ideeën brengen
psssst kijk eens naar de mogelijkheden in west-afrika
goede abu
de blogger loog
ik ben je journalist niet
ik ben de tweedehands duimzuiger van je tijd
Binnenwereld buitenwijk natuurlijke omstandigheden
Uitgeverij Cossee
ISBN 978 90 5936 609 1 | nur 306
Paperback | 13,6 x 21,5 cm | ca. 64 blz.
€ 16,95
O.a. te bestellen via bol.com maar liever nog via uw lokale boekhandel!
Het hele album van Magnus is via Spotify te beluisteren
https://open.spotify.com/album/1HxaryK3XJ6dTTzfaNv6b6