Poëzie van de meertalige realiteit: Tsead Bruinja stelde een bloemlezing samen met gedichten uit het Nederlandse Koninkrijk - in tientallen talen
Een pleidooi voor meertaligheid. ,,Nee, bliksem net. Absolút gjin pleit. Want it is der al. Ast tinkst datst it ferdigenje moatst, seist al dat der wat mis is.”
Een spiegel van meertaligheid. ,,In spegel fan in meartalige realiteit. Ja.” En is poëzie op zich ook al niet een spiegel? ,,Ja, no ja. Der is net folle oars dat wy dwaan kinne as spegelje, dochs? En kinst besykje om dy spegel sa ryk skakearre mooglik te meitsjen.”
We denken vast even na over de kop boven dit verhaal, over de veelkleurige, veeltalige bloemlezing van Nederlandse poëzie die Tsead Bruinja samenstelde. Die zit aan de rooibosthee in de foyer van het Oranjehotel in Leeuwarden, waar hij overnacht vanwege het project Portretten in poëzie , gedichten naar aanleiding van gesprekken met
ouderen. Dat bracht hem deze week naar een verzorgingstehuis in Stiens.
Omgekeerde alfabetische volgorde
Maar we praten nu over iets anders. 101 gedichten dus, in allerlei talen – inclusief Fries en Nedersaksisch. Van Jan Zwemer, Mia You en Peer Wittenbols tot en met Robert Anker, Rik Andreae en Amir Afrassiabi. In die volgorde. Kijk, daar begint het al, die omgekeerde alfabetische volgorde.
,,Foar in oar perspektyf”, zegt Tsead Bruinja over De eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie - 101 gedichten uit het Koninkrijk van 1945 tot nu . ,,Earst woe ik it per provinsje dwaan, en dan fan boppen nei ûnderen. Mar sa koe ik troch hokjes hinne brekke, en it ek wat op ‘e kop sette.”
Ook de titel is prikkelend. Want: hoezo eerste bloemlezing? En Komrij dan, de man van de vuistdikke, regelmatig bijgewerkte knots De Bijgenaamd: De Dikke Komrij?
Maar dat is een bloemlezing van Nederlandstalige poëzie, werpt Bruinja dan tegen. Een vorm van apartheid dus, of is dat weer te bot? ,,Ik ha
wol ris in blomlêzing makke fan Fryske poëzy”, zegt hij, ,,mar dat soe ik no leaver net mear dwaan.”
Het gaat hem om de realiteit in het Nederland van vandaag, dat er in talloos veel talen gesproken word – en gedicht. Ook in de poëzie is sprake van een dominante taal, het Nederlands, en daarbij: macht, de instandhouding daarvan, bestaande structuren. ,,De Nederlânsktalige literatuer hâldt himsels yn stân, dêr ûntstean ynstitúsjes omhinne. Dêr profitearje ik ek fan, mar it is goed om dat sa no en dan te ûndergraven. Ek al is dat út myn posysje as wite man fan middelbere leeftiid wei.”
Dit boek is, wat hem betreft, maar een begin. ,,In goeie blomlêzing soe in echt tsjok boek wêze moatte, dat ek oer de grinzen giet. België, it Plat-Dútsk, miskien noch wol mear talen fan de eilannen, de Antillen, Suriname oant 1974 ta. Gearstald troch in hiel komitee.”
Spoken word
Er wordt dus wat afgedicht, in allerlei talen. Ook wel in meer talen in hetzelfde gedicht – echt een tendens van deze tijd, al is het gedicht Yggdrasil van Friezin Albertina Soepboer daar een vroeg (1998) voorbeeld van. En mee onder invloed van spoken word wordt poëzie diverser, Engels speelt een grotere rol.
Niet alle anderstalige gedichten zijn vertaald. ,,Guon wolle dat net. Giest wat troch de knibbels, no? Kinst ek sizze: lit de minsken mar wurkje, lit se har bêst mar dwaan om sa’n gedicht te lêzen.” Wat met de paar Arabische gedichten, in sierlijke kronkelletters, weer lastig gaat, maar: ,,Ik fyn it belangryk dat dat der wol yn stiet.” Met vertaling, dat wel.
Veel gedichten van dichters uit de (al of niet voormalige) overzeese gebiedsdelen hebben een politieke of in ieder geval actuele component, ,,dêr hâld ik wol fan”. Of dat voor de hele Surinaamse en Antilliaanse poëzie geldt, daarvoor kent Bruinja de materie niet goed genoeg. ,,It sit wol yn harren eftergrûn. Mar der sit ek wol mystyk yn dy Surinaamske poëzy, dêr mei ik ek wol oer.”
Wat bij de poëzie in de dialecten van het land opvalt, is een zekere gerichtheid op de worteling en een grotere voorkeur voor oudere dichtvormen (het rondeel bij Jo Smit, van Terschelling), een klassiek metrum, rijm. Kunnen we stellen dat die poëzie enigszins achterblijft bij de ontwikkelingen?
Dat vindt Bruinja ook weer lastig. ,,Ik bin gjin kenner fan dialekt- en streektaal-poëzij. Ik bin deryn ynteressearre en ik ha mei myn beheinde bril der yn om sitten te blêdzjen.”
Dichter des Vaderlands
Dat bladeren, dat was nog een heel karwei. Drieënhalf half jaar is Bruinja ermee bezig geweest, al vanaf het begin van zijn diensttijd als Dichter des Vaderlands (2019-2020). Hij wilde zich presenteren als een meertalig dichter (Fries en Nederlands, in zijn geval) en daar paste ook een dito bloemlezing bij – met nog veel meer talen.
Dus nam hij zeer geregeld de trein naar Den Haag, naar de Koninklijke Bibliotheek – waar al die boeken en bundels terechtkomen, voor zover het geen al te obscure en gelimiteerde eigen-beheer-uitgaven betreft tenminste.
,,Dan dronk ik in bakje kofje of tee mei Arno Kuipers, dy’t al in rychje boeken op in plankje foar my klearsetten hie. En dan gie ik yn myn kantoarke sitten. De hiele dei lêze, oant ik wat moais fûn. De sosjale media ha ek wol wat oplevere. Dan oertype, noch in kear lêze, past dit deryn? Sa is it wat gien. ”
Zo probeerde hij een bloemlezing samen te stellen met een samenhangende compositie, ,,dy’t neffens my ek in nijsgjirrich ferhaal fertelt.” Maar als hij dan zo’n streektaalgedicht tegenkwam met juist een modern onderwerp, ,,dan fûn ik dat wol moai. En needsaaklik, om dat ek hearre te litten. Dat dat ek kin. Dat minsken net tinke: oeh, ik moat yn it Nederlânsk skriuwe. As je dat wolle is dat prima, mar skriuw gewoan yn de taal wêryn’t je opgroeid binne, ek al is dat it Arabysk, en wurd dan
de bêste dichter dy’t je wêze kinne.”
Democratisering en emancipatie van de niet noodzakelijk Nederlandstalige medemens, ,,dat fyn ik wol belangryk, ja, dat is ek wat ik lêze wol. Dat is in diversiteit yn de mienskip dy’t my sûn liket. De ferhalen fan boeren en boere-arbeiders neist de ferhalen mei de minsken dy’t in slavernij-achtergrûn ha. Dat binne mar twa foarbylden, mar se diele mear as se tinke.”
Kollumerpompsters
Er staan aardig wat Friese dichters in deze bloemlezing – Albertina Soepboer, Tsjêbbe Hettinga, Jelle Kaspersma. Maar slechts twee van die gedichten zijn helemaal in het Fries. Ook hier heerst de meerstemmigheid: Albert Tilma dicht in het Bildts, Johan Veenstra in het Stellingwerfs, Jo Smit deze keer in het Meslânzers (een van de drie
dialecten op Terschelling) en van Eppie Dam, ,,in hiel goede dichter”, een gedicht in het Kollumerpompsters- een variant van het Nedersaksisch. ,,Ik ha sels yn Kollum wenne, dus ik fûn it wol in moaie set om it Pompsters deryn te krijen.”
Het Nedersaksisch is ruim vertegenwoordigd, met mensen als Jan Glas, Lammert Voos, Peter van der Velde, Roel Reijntjes, Suze Sanders. Meer dan bijvoorbeeld het Brabants – ,,dêr binne grif mear goede gedichten, mar ik ha se net fûn. Der stiet ek net op it boek dat dit de bêste gedichten fan it keninkryk binne. It is in spesifike smaak, myn smaak, in kar makke troch myn bril.”
Maar goed, dat Nedersaksisch – in verschillende vormen gesproken in Groningen, Drenthe, de Stellingwerven, tot en met Twente, de Veluwe en de Achterhoek. ,,Dat stiet ticht by my, ik groeide op mei de RONO op de radio en letter wenne ik yn Grins. En ik ha ek it idee dat der yn dy Nedersaksyske taalgebieten mear in kultuer is, dat it better organisearre is. Utjouwers, redakteuren, taalorganisaasjes. Dan heart soks ek yn in blomlêzing. It Nedersaksysk is de rêchbonke fan de dialektliteratuer. Ik woe net fiif gedichten per provinsje of sa.”
Bruinja is zich wel bewust van zijn eigen bril, zijn eigen bubbel. ,,Sjoch nei dyn kritearia, sjoch nei hoe’t dy opboud binne en wêr’t dy weikomme. Kinst wol domme dingen sizze oer countrymuzyk, mar dat is in oardiel oer in tradysje dy’tst net kenst. Hiel koartsichtich, en dat hâldt dingen bûten.”
Met deze bloemlezing is het perspectief op Nederlandse poëzie, of in ieder geval poëzie in Nederland, toch weer even opgeschud. ,,Dat is ek krekt wat goede poëzij, goede keunst docht, dat it dy net allinne neitinke lit oer it keunstwurk, mar ek oer hoe ast der nei sjochst. Dat fyn ik leuk. Sykje in oprjochte lêshâlding dy’t dy tichter by it perspektyf fan de dichter bringt, en net allinne by dysels.”
De eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie - 101 gedichten uit het Koninkrijk van 1945 tot nu
Uitgeverij Querido
Prijs 22,99 euro (280 blz.)
Een deel van de gedichten uit deze bloemlezing is te beluisteren op:
Bron: https://lc.nl/cultuur/Po%C3%ABzie-van-de-meertalige-realiteit-28052829.html