Remtbrandt mag, planeet Rutte niet
Je krijgt niet elke dag een ster en een planeet cadeau. Nu mag Nederland aan de slag met het verzinnen van namen.
Het Nederlandse publiek mag vanaf woensdag namen voorstellen voor 'onze' exoplaneet, nu nog uitsluitend bekend onder de wetenschappelijke naam HAT-P-6 b. Deze verste buitenpost van het Koninkrijk der Nederlanden was een verjaardagscadeau van de Internationale Astronomische Unie.
Met een verrekijker of telescoop is hij vanuit Nederland zichtbaar als klein fonkelend puntje licht, de verre ster HAT-P-6. Deze staat zo ver weg dat het licht er 910 jaar over heeft gedaan om de aarde te bereiken. Desondanks is de verre ster én de planeet die daar omheen draait (HAT-P-6 b) sinds kort 'van ons'.
Nederland kreeg ze cadeau van de Internationale Astronomische Unie (IAU). Deze is onder meer verantwoordelijk voor de naamgeving van planeten en andere hemellichamen en bestaat honderd jaar. Het Nederlands publiek mag deze verste buitenposten van het Koninkrijk der Nederlanden vanaf woensdag een naam geven.
Door de ruimte zweven op dit moment al asteroïden met Nederlandse namen zoals Andrékuipers (naar de astronaut) en Benferinga (naar de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar). Een planeet of een ster een naam geven is een unicum. Voorstellen moeten aan een set strenge regels voldoen. Zo mag vernoeming naar een persoon, in tegenstelling tot de Nederlandse asteroïden, alleen wanneer deze al minimaal honderd jaar geleden is overleden. Ook mogen namen niet beledigend zijn, verwijzen naar een merknaam of te sterke politieke of religieuze connotaties hebben. Planeet Droplul, Ajax of Rutte mag dus niet, planeet Antoni van Leeuwenhoek (vernoemd naar de Nederlandse pionier op het gebied van microbiologie) of Totaalvoetbal is geen probleem.
Nederland mag zowel de planeet als de moederster een naam geven. Beide namen moeten volgens de richtlijnen iets met elkaar te maken hebben. 'We zijn op zoek naar een gedeeld thema. Wanneer in de toekomst nieuwe planeten rond de ster worden ontdekt, kunnen we ze een naam geven in hetzelfde stramien', zegt Marieke Baan, voorzitter van het Nationaal Comité voor de naamgeving van de planeet. Baan hoopt op een lekker Hollands thema. Denk aan waddeneilanden (ster Texel, met planeten Vlieland, Terschelling, Ameland, enzovoort) of schilders (Rembrandt, Van Gogh, Bosch, Vermeer, et cetera).
Nederland is overigens niet het enige land dat een ster en planeet heeft gekregen. Vanwege het honderdjarige bestaan van de IAU zijn er meer cadeautjes uitgedeeld. Meer dan zeventig landen zijn inmiddels bezig met een nationale campagne, waarbij het publiek mag stemmen over de naam.
In Nederland verloopt de campagne in twee fasen. In de eerste ronde, die tot 30 september duurt, worden suggesties verzameld via de website van het project. Het publiek mag vanaf woensdag op astronomie.nl/exoplaneetzoektnaam voorstellen indienen. Een jury van astronomen en andere experts kiest daaruit vijf namen voor het duo ster-planeet. Vanaf half oktober kan het publiek daarop stemmen. Dat de jury eerst een shortlist samenstelt, moet een fiasco voorkomen in de lijn van het Britse onderzoeksschip dat in 2016 na een stemming de naam Boaty McBoatface kreeg.
Hoewel de nominatieronde openstaat voor iedereen, hoopt Baan vooral dat scholen deelnemen. 'De school met de beste suggestie krijgt van ons een mooie prijs: een telescoop', zegt Baan. Het comité benadert de komende tijd docenten van het basis- en voortgezet onderwijs met nieuwsbrieven en mailings. Jurylid Inge Loes ten Kate (Universiteit Utrecht) hoopt bovendien 'dat er vooral veel vrouwen genoemd worden.'
'Ik stel ster Pluk en planeet Zaza voor. Natuurlijk is Pluk van de Petteflet al redelijk lang geleden geschreven, maar op astronomische tijdschalen is dat nog recent. Vrijwel alle kinderen in Nederland lezen dit boek, of worden eruit voorgelezen. Je kunt de namen makkelijk uitbreiden, wanneer nieuwe planeten worden ontdekt. Dan kan er een Duizeltje, Dollie, Langhors of Lispeltuut bijkomen.'
Planeetwetenschapper Daphne Stam, TU Delft
'Wie planeten namen geeft, reduceert ze tot symbolen, en symbolen zijn altijd politiek. Laten we de sterrenhemel onze politiek besparen, al was het alleen opdat we hem met z'n allen kunnen blijven delen. Noem de planeet en ster wat ze zijn: Ruimterots en Gasbol.'
'Ik denk aan Hoop (ster) en Liefde (planeet), of in het Latijn: Spes
en Caritas. Daarbij ben ik van mening -'hoop' ik - dat Hoop en Liefde
universeel zijn. Zelfs buiten de Aarde, want zonder Hoop en Liefde zal elke vorm van leven ten onder gaan, ook al is die nog zo intelligent.'
Astronoom Vincent Icke, Universiteit Leiden
'Voor de ster stel ik J.A. dèr Mouw voor. Een ster zonder meid (vrij naar een van zijn gedichten, red.). De Schoolmeester, naar het werk van Gerrit van de Linde, stel ik voor als planeet. Dat is een goede naam voor een planeet, zeker voor een Nederlandse planeet, aangezien wij het altijd beter weten in de wereld qua mensenrechten en ons tegelijkertijd liederlijk misdragen en hebben misdragen.'
Tsead Bruinja, dichter des vaderlands
'Moederster Belle van Zuylen en planeet Eise Eisinga. Eisinga bouwde het planetarium in Franeker. Hij ging in tegen bangmakerij van de kerk, het idee dat de aarde zou vergaan door botsing van de planeten. Een echte verlichtingsdenker: geloof niet zomaar wat anderen zeggen. Ook Van Zuylen komt uit die tijd. Ze werd bekend met romans en muziek, en verdiepte zich in natuurkunde. Ze antwoordde op een huwelijksaanzoek: 'ik heb geen talent voor ondergeschiktheid'.'
Daan Roovers, denker des vaderlands